Tập II - Chương 22
Bác Suka vừa ra khỏi lớp là hội nghị xoay hẳn chiều hướng. Bà con nông trang viên đã có thể phát biểu một cách nghiêm chỉnh, cân nhắc việc kết nạp Đúpxốp, không còn bị những trận cười chốc chốc lại rộ lên ngắt quãng nữa. Và khi bác phó rèn Ipôlít Salưi đứng lên xin phát biểu ý kiến, - một chuyện chẳng ai ngờ, - thì lần đầu tiên hội nghị đã ắng đi vài phút một cái ắng lặng báo bão…
Sau khi tất cả các đơn xin gia nhập Đảng đã được thảo luận xem xét cặn kẽ các mặt, và ba người đã được hội nghị bỏ phiếu theo lối giơ tay, nhất trí tán thành kết nạp vào Đảng với thời gian dự bị là sáu tháng, thì bác Salưi xin phát biểu. Đang ngồi ở bàn kê sát cửa sổ, bác đứng dậy, tựa tấm lưng bè bè vào khung cửa sổ, hỏi:
- Tôi muốn hỏi ông quản lý Iakốp Lukits một câu có được không ạ?
- Hỏi hai câu cũng được, - Maka Nagunốp chắc mẩm sẽ có chuyện, vui vẻ đồng ý ngay.
Iakốp Lukits miễn cưỡng quay sang phía bác Salưi. Gương mắt lão lạnh ngắt một vẻ chờ đợi căng thẳng.
Đôi mắt đen lồi ra nhìn Iakốp Lukits không chớp, bác Salưi cất giọng ồm ồm như lệnh vỡ phát biểu:
- Thế là có một số bà con đã vào Đảng, họ không muốn đứng ngoài, mà muốn vào để cùng chia xẻ vui buồn với Đảng. Vậy ông Iakốp Lukits ơi, sao ông lại không đưa đơn xin vào Đảng hả? Tôi rất thắc mắc, muốn hỏi ông: tại sao ông lại muốn đứng ngoài? Hay là việc Đảng vượt qua bao nhiêu gian lao nguy hiểm, như con cá bơi giữa băng trôi, để dẫn dắt chúng ta tới cuộc sống tốt đẹp hơn, là chuyện chẳng dính dáng gì đến ông? Còn ông thì thế nào? Ông không muốn đổ mồ hôi sôi nước mắt, muốn ngồi mát đợi khi có miếng thì người ta nhai sẵn đút vào mồm cho ông chứ gì? Hóa ra ông là người như thế đấy hả? Kể ra ông thế thì cũng hay đấy, và nhân dân thấy thừa đi rồi… Bà con dân làng này ai cũng thừa thấy thế, nói ông biết vậy!
- Miếng ăn của tôi, tôi tự kiếm lấy, chưa hề xin của ông bao giờ, - Ôxtơrốpnốp đối đáp lại ngay.
Nhưng bác Salưi vung mạnh tay, như gạt phắt câu bào chữa chẳng có giá trị gì ấy đi, nói tiếp:
- Kiếm ăn cũng có ba bảy đường: khoác cái bị rách lên vai, chống gậy đi ăn mày, đó cũng là một cách kiếm ăn chắc chắn không chết đói. Nhưng tôi không nói chuyện ấy, và ông, ông Iakốp Lukits ạ, ông đừng giẫy nẩy lên như con rắn bị đinh ba xỉa thế, ông thừa hiểu tôi định nói gì rồi! Trước đây, hồi còn cá thể, ông làm tợn lắm, như con chó sói, không ngơi tay, không nề hà việc gì, miễn sao vơ được nhiều tiền, nhưng bây giờ ông làm việc kiểu chẳng buồn xắn tay áo, chẳng qua để che mắt thiên hạ… Nhưng tôi cũng không nói chuyện ấy. Chưa đến lúc ông phải tính sổ trước bàn dân thiên hạ về cái lối kiếm ăn dễ dàng và về cuộc đời mờ ám của ông, bao giờ đến lúc ấy sẽ hay. Còn bây giờ ông hãy nói cho bà con nghe thử: tại sao ông không xin vào Đảng?
- Tôi kém văn hóa, không vào Đảng được. – Ôxtơrốpnốp đáp nhỏ, nhỏ đến nỗi trừ mấy người ngồi quanh ra cả trường chả ai nghe rõ lão nói gì.
Phía sau có tiếng ai réo lên đòi:
- Nói to lên! Lúng búng cái gì chả ai nghe rõ cả! Nói gì nhắc lại đi.
Iakốp Lukits ngồi im lặng lát lâu, dường như không nghe thấy lời người ta yêu cầu mình. Trong cái không khí im lặng chờ đợi ấy chỉ còn nghe thấy từ dòng sông âm thầm đang thiêm thiếp ngủ vọng lại bản hòa tấu vang vang muôn giọng của bọn ếch nhái. Xa xa đâu đó, chắc là ở đống cối xay gió cũ phía sau làng, một con cú mèo kêu lên sầu não, và phía bên ngoài sửa sổ líu lo tiếng hót đêm khuya của con chim sáo trong bụi xiêm gai um tùm.
Làm thinh mãi e không tiện, Ôxtơrốpnốp nhắc lại to hơn:
- Tôi kém văn hóa, vào Đảng không được.
- Làm quản lý thì ông có văn hóa, nhưng vào Đảng thì không chứ gì? – bác Salưi hỏi hỏi vặn.
- Một đằng là công việc sản xuất, một đằng là chính trị. Ông không phân biệt được hai cái khác nhau, nhưng tôi thì phân biệt, - đã bình tĩnh sau phút đầu tiên bị bất ngờ, Iakốp Lukits lớn tiếng đáp rõ ràng rành mạch.
Nhưng bác Salưi không buông tha, cười khẩy nói tiếp:
- Vậy mà anh em đảng viên vừa lo sản xuất, vừa lo cả chính trị đấy, và ông nên biết là họ làm tốt ra trò! Việc nọ có cản trở việc kia đâu,. Ông Iakốp Lukits ạ, ông đang quanh co cái gì đó, ông nói không đúng… ông muốn xuyên tạc sự thật, nên ông cứ quanh co.
- Tôi chẳng có gì mà quanh co, và để làm gì cơ chứ? – Ôxtơrốpnốp âm thầm đáp lại.
- Có, có! Chính vì ông có những ý đồ gì sâu kín trong đầu nên ông mới không làm đơn xin vào Đảng… Cũng có thể là tôi nhầm, nếu vậy thì ông bẻ lại tôi, cứ bẻ đi!
Hội nghị đã kéo dài hơn bốn tiếng. Mặc dầu về khuya mát mẻ, không khí trong trường ngột ngạt không chịu nổi. Ngoài hành lang và trong các lớp mấy ngọn đền dầu tù mù dường như làm cho không khí càng thêm ngột ngạt. Nhưng những con người nhễ nhại mồ hôi ấy vẫn ngồi không nhúc nhích, im lặng và căng thẳng theo dõi cuộc đấu khẩu vừa mới bất thần nổ ra giữa bác phó rèn già và Ôxtơrốpnốp, cảm thấy rằng đằng sau những câu bốp chát kia còn ẩn một cái gì chưa nói ra, nặng nề, mờ ám…
- Ông bảo tôi có những ý đồ sâu kín gì? Nếu mọi sự trên đời ông đều thông tỏ thì ông cứ nêu ra nghe, - Ôxtơrốpnốp đề nghị. Lão đã lấy lại được cái bình tĩnh vừa bị mất, và chuyển từ thế thủ sang thế công.
- Ông Iakốp Lukits ạ, chuyện ông thì để ông nói. Việc gì tôi phải nói hộ ông nhỉ?
- Tôi chả việc gì phải nói với ông cả!
- Không phải nói với tôi, mà nói với nhân dân… nói cho bà con nhân dân đây nghe!
- Chỉ thấy ông hỏi, bà con chả ai hỏi tôi gì cả.
- Mình tôi hỏi là đủ rồi. Nghĩa là ông không muốn nói chứ gì? Không sao, chúng tôi sẽ đợi, chẳng nay thì mai, trước sau rồi ông sẽ nói thôi!
- Nhưng tại sao ông lại kiếm chuyện với tôi thế, hả ông Ipôlít? Bản thân ông sao không vào Đảng? Ông hãy sờ lên gáy ấy, quyền gì mà ông đòi tôi xưng tội, ông đâu phải cha cố!
- Nhưng ai bảo ông là tôi không vào Đảng? - bác Salưi vẫn giữ nguyên tư thế, chậm rãi, dằn giọng hỏi lại.
- Ông không có tên trong Đảng, thế nghĩa là ông không vào.
Đến đây bác Salưi đằng hắng một tiếng, đẩy vai rời khỏi khung cửa sổ. Bà con từ từ dãn ra trước mặt bác, và bác thong thả bước tới trước bàn chủ tọa, chân bước miệng nói:
- Trước đây tôi không vào, đúng, nhưng bây giờ tôi vào. Nếu ông, ông Iakốp Lukits ạ, ông không vào, thì nghĩa là tôi phải vào. Còn nếu như hôm nay ông nộp đơn thì tôi lại không vào. Tôi với ông thì không thể ở trong cùng một đảng được. Hai chúng ta là người của hai đảng khác nhau…
Ôxtơrốpnốp nín thinh, chẳng rõ tại sao lại mỉm một nụ cười mơ hồ. Còn bác Salưi thì tiến đến bên bàn chủ tọa, bắt gặp ánh mắt rạng rỡ một ý thầm biết ơn của Đavưđốp, rồi chìa ra lá đơn việc nguệch ngoạc trên một mảnh giấy cũ vàng ố, bác nói:
- Nhưng tôi không có người giới thiệu đâu. Phải tìm cách nào khắc phục vậy… Trong các anh, có anh em nào nhận đứng ra giới thiệu tôi không? Nếu có thì biên vào đây cho…
Nhưng Đavưđốp đã ký tên giới thiệu vào lá đơn bằng một nét chữ viết thoắng trong lúc vội vã. Rồi đến Nagunốp đón lấy cây bút ở tay anh.
Bác Ipôlít Salưi được nhất trí kết nạp làm đảng viên dự bị. Bỏ phiếu xong, các đảng viên chi bộ Grêmiatsi đứng dậy vỗ tay, và mọi người có mặt cũng bắt chước đứng lên, vụng về thưa thớt vỗ lốp bốp những bàn tay lao động sần sùi những chai.
Bác Salưi đứng đó chớp chớp mắt cảm động. Bác đưa đôi mắt rơm rớm nhìn những khuôn mặt quen thuộc từ bao năm nay của bà con dân xóm, và cách nhìn của bác hình như đã khác trước. Nhưng khi Radơmiốtnốp rỉ thầm tai bác: “Bác Ipôlít à, phát biểu câu gì với bà con đi chứ, câu gì cảm động vào…” thì ông lão lắc đầu một cách bướng bỉnh:
- Nói vớ nói vẩn thì nói làm gì! Mà cái vốn văn vẻ của lão cũng không có những câu ấy… Anh trông đấy, bà con vỗ tay khiếp thế kia… Nghĩa là bà con rõ cả rồi, chả cần lão dài dòng văn tự.
Nhưng trong những giây phút này, sự thay đổi vẻ mặt một cách kỳ lạ nhất diễn ra không phải là ở người nào trong đám đảng viên mới được kết nạp, mà lại là ở chính bí thư chi bộ Nagunốp. Đavưđốp chưa bao giờ thấy anh ta như vậy: Maka đang ngoác miệng ra cười thoải mái. Đứng sau bàn với tất cả dáng vóc cao lớn của anh, anh đưa hai bàn tay hơi run run xúc động vuốt sửa lại áo varơi, rồi bâng quơ nắm lấy cái khóa chiếc thắt lưng lính, đung đưa đổi chân nọ sang chân kia, và điều quan trọng nhất là anh cười, nhe ra hai hàm răng nhỏ đều sít. Đôi môi lúc nào cũng mím chặt của anh đã rung rung ở hai bên khóe, rồi bỗng nở ra thành một nụ cười trẻ thơ nom rất cảm động. Và nụ cười ấy trên khuôn mặt nghiêm nghị khắc khổ của anh trông lạ mắt quá đến nỗi Uxchin Rưkalin là người đầu tiên đã không kìm được, phải thốt lên hết sức kinh ngạc:
- Bà con ơi, nom kìa, anh chàng Maka nhà ta đang cười thì phải? Từ thuở bé đến giờ mới thấy cái chuyện lạ ấy…
Nagunốp vẫn cười thoải mái như thế, đối đáp lại:
- Lại có cái anh tinh mắt thế nhỉ! Tội gì mà tôi không cười? Phấn khởi thì cười chứ sao! Cười đâu có mất tiền. Vả lại ai cấm tôi cười nào? Thưa đồng bào thân mến, thưa bà con, tôi xin tuyên bố bế mạc hội nghị công khai của chi bộ. Chương trình nghị sự đến đây là hết.
Người càng ngay đuỗn ra, và ưỡn thẳng đôi vai chẳng cần ưỡn cũng đã ngang chằn chặn rồi, anh bước ra khỏi bàn, cất giọng sang sảng nói:
- Nhân danh bí thư chi bộ, tôi mời các đồng chí thân mến mới được kết nạp vào Đảng cộng sản vĩ đại của chúng ta lên đây để tôi chúc mừng các đồng chí về vinh dự lớn đó! – Đôi môi đã lại mím chặt và trở lại là anh chàng Maka thường ngày, bằng một giọng không cất cao nhưng là giọng hô hiệu lệnh, anh buông ra một tiếng:
- Từng người một, tiến lên!
Kônđrát Maiđanhikốp đứng dậy trước. Những bà con ngồi đằng sau anh trông thấy áo anh đẫm mồ hôi và dán chặt vào lưng từ bả vai tới thắt lưng. “Tội nghiệp chưa, cứ như vừa mới phát hết một đêxiachin cỏ vậy!” một bà lão phều phào thông cảm nói, và có tiếng ai cười khúc khích: “Anh chàng Kônđrát bị một trận toát mồ hôi!”.
Nagunốp nghiêng mình, đưa bàn tay dài và ướt xâm xấp vì cảm động nắm lấy bàn tay Kônđrát chìa cho anh, siết chặt, và trịnh trọng tuyên bố bằng giọng hơi run run:
- Xin chúc mừng đồng chí! Chúc mừng người anh em cùng giai cấp! Chúng tôi hy vọng, tất cả những người cộng sản chi bộ Grêmiatsi hy vọng rằng đồng chí sẽ là một người cộng sản gương mẫu. Thực ra đồng chí thì không thể thế nào khác được.
Và khi cuối cùng bác Ipôlít Salưi bướclên lừ lừ như con gấu, miệng mỉm cười rụt rè, vẻ bối rối trước mọi con mắt đổ dồn vào mình, và từ xa đã chìa ra bàn tay lao động sần sùi, to bè bè và đen cháy thì Nagunốp bước tới đón và ôm chặt lấy đôi vai to rộng và gù gù của bác:
- Chà, bác Ipôlít ơi, thật là quý hóa quá. Xin nhiệt liệt chúc mừng bác! Tất cả anh em đảng viên chúng tôi xin chúc mừng bác. Chúc bác sống lâu, đừng ốm đau gì hết để quai búa thêm một trăm năm nữa phục vụ Chính quyền xôviết và nông trang chúng ta. Bác ơi, bác hãy sống cho thật lâu, đó là tất cả những điều tôi muốn nói với bác! Bác sống lâu thì bà con chỉ có vui mừng mà thôi, tôi nói với bác đúng thế đấy!
Bốn đảng viên mới lóng ngóng chen chúc và xô đẩy nhau bắt tay các đảng viên cũ của chi bộ, và bà con nhân dân đã kéo ùa ra cửa, bàn tán náo nhiệt, thì chợt Đavưđốp lớn tiếng nói:
- Đồng bào ở lại cho một phút! Tôi có việc cần nói vài câu.
- Xin mời, nhưng ngăn ngắn thôi nhá, ông chủ tịch ơi, kẻo bà con chết ngạt cả đến nơi rồi đây! Nóng, và ngột ngạt như trong cái nhà tắm hơi nước vậy! – tiếng một ai trong đám đông vừa cười vừa giao hẹn trước.
Bà con nông trang viên lại lục tục trở về chỗ cũ. Trường lớp lao xao vài phút nữa rồi lặng hẳn.
- Thưa đồng bào, và nhất là chị em phụ nữ! Chưa bao giờ nông trang chúng ta họp mặt được đông đủ như hôm nay…- Đavưđốp bắt đầu nói, nhưng tới đó thì Đemka Usakốp từ ngoài hành lang réo vào ngắt lời anh:
- Anh Đavưđốp ơi, anh mở đầu cứ như bác Suka ấy! Bác ấy nói: “Thưa đồng bào và các lão bà thân mến!”. Mào đầu của anh thì cũng na ná thế.
Ông lão Ôpnôdốp đế thêm vào:
- Anh ấy với bác Suka học tập lẫn nhau đấy mà. Bác Suka nói thỉnh thoảng cũng chêm vào cái câu “Thực tế thế!” của anh Đavưđốp, còn Đavưđốp thì rồi cũng sắp nói: “Thưa đồng bào và các lão bà thân mến!” cho mà xem.
Thế là trường lớp ầm ầm lên một trận cười vui vẻ như phá rạp, làm rung rinh các ngọn lửa đèn dầu, thậm chí có một ngọn tắt phụt. Đavưđốp cũng cười và theo thói quen, đưa bàn tay to bè lên che cái miệng sứt răng. Riêng mình Nagunốp thì phẫn nộ kêu lên:
- Thế này là thế nào? Họp mà không có tí nghiêm chỉnh nào cả! Bao nhiêu nghiêm chỉnh để đâu cả? Hay là theo mồ hôi trôi sạch rồi?
Nhưng những lời quát lác của anh chỉ như dầu đổ thêm vào lửa. Tiếng cười càng bốc lên và lan đi tất cả cả lớp, chạy dọc theo hành lang, ầm ầm một sức mạnh mới, Maka thất vọng khoát tay một cái, quay bộ mặt ngán ngẩm ra phía cửa sổ.
Nhưng anh làm ra được cái vẻ lạnh như tiền ấy đâu phải chuyện dễ. Cứ nhìn những thớ thịt quai hàm của anh nổi cuộn lên dưới hai gò má và lông mày trái của anh cứ giần giật liên hồi thì đủ rõ!
Nhưng một phút sau, khi tất cả đã lặng, anh đang ngồi ghế thì tự nhiên nảy bật lên như bị ong đốt. Đó là vì từ những hàng ghế cuối lại cất vang lên cái giọng run run của bác Suka:
- Thưa đồng bào và các lão bà thân mến, lão xin hỏi bà con có biết tại sao lão lại gọi như thế không?
Ông lão chưa kịp nói hết câu thì tiếng cười lại ầm ầm lên như sấm, làm hai ngọn đèn nữa tắt phụt. Trong bóng tối tù mù, một anh chàng nào vô ý va vỡ một bóng đèn thứ ba và văng ra mấy câu chửi tục. Một bà nào dè bỉu:
- Không biết dơ! Anh tưởng tối không ai trông thấy thì có thể tha hồ chửi bậy hả, đồ mặt dày.
Tiếng cười lắng dần đi, và trong bóng tối tù mù lại vang lên cái giọng run run và bất bình của bác Suka:
- Một thằng lếu láo lợi dụng bóng tối chửi càn chửi bậy, còn những kẻ khác thì nhăn nhở cười, chẳng biết cười cái gì… Thời buổi đến là nhố nhăng! Thế thì đi họp làm gì? Để yên lão giảng giải cho mà nghe lý do tại sao lão lại nói “Thưa đồng bào và các lão bà thân mến”. Lý do vì giới lão bà là giới đứng đắn, đáng tin cậy hệt như Ngân hàng Nhà nước ta vậy. Mà cụ nào cũng thế, không hề mánh khóe xỏ xiên gì. Lúc tuổi tác già nua này, lão chả bao giờ lo bị các bà ấy giở ra với mình những trò thối tha đâu, ấy thế nhưng các bà trẻ và các cô bây giờ thì lão hoàn toàn không thể nào coi được! Lão xin hỏi tại sao lại như vậy? Tại vì cái con mẹ đẻ ra thằng bé rồi đem quẳng đến bắt lão nuôi không thể là ở trong giới các cụ bà đáng kính được. Việc đẻ đái đâu có phải việc của các lão bà? Cụ bà nào dù còn ngứa ngáy đến mấy cũng không thể nặn ra được một đứa con của Chúa, vì dạ con mỏng quá rồi. Cho nên chỉ có thể là một con đĩ nào còn trẻ đã đổ vạ lên đầu lão, vu cho lão là bố đứa bé thôi. Đó là lý do tại sao từ ngày xảy ra chuyện ấy, lão không tài nào chịu nổi bọn chó cái mặc váy ấy, không thèm ngoái nửa con mắt nhìn bất cứ con nào! Và nếu có vô tình nhìn phải một mụ nào đẹp đẹp là lão cứ buồn nôn buồn ọe như lúc quá chén vậy! Đấy, bọn ba lần trời đánh ấy đã xô đẩy lão đến nông nỗi ấy đấy!... Vậy sau chuyện đứa bé, chẳng lẽ lão lại nói “Thưa các bà trẻ và các cô tốt nết thân mến”, và bày ra đĩa đủ các thứ lời đường mật dâng lên tận miệng họ hay sao? Không đời nào!
Nagunốp không nén nổi sửng sốt, dướn cao lông mày hỏi:
- Ông chui ở đâu ra đấy hả ông nội? Bà lão đã lôi ông về nhà rồi cơ mà, sao còn mò được ra đây?
- Thế nào là lôi? – bác Suka vênh mặt lên đáp. – Việc gì đến anh mà anh hỏi? Đây là việc gia đình người ta, đâu phải việc của Đảng. Rõ chưa?
- Chẳng rõ gì cả. Bà lão đã lôi ông về thì nghĩa là có việc, ông phải ở nhà mà làm chứ.
- Ở rồi, rồi lại lỉnh! Nhưng anh Maka ơi, lão việc gì phải trình bày với ai nhỉ, kể cả anh, kể cả bà nhà lão. Lạy Chúa sao các người cứ bám riết lấy lão như đỉa đói thế, xéo đi với ma vương quỷ sứ cho rồi!
- Ông ơi, ông lập mưu thế nào mà trốn nhà đi được thế hả? – Đavưđốp cố hết sức nén cười, hỏi.
Ít lâu nay anh tuyệt nhiên không tài nào giữ được cái vẻ thủ trưởng nghiêm trang trước mặt bác Suka nữa, thậm chí cứ nhìn bác là anh không nhịn được mỉm cười; và lúc này, đợi câu trả lời của bác, anh nheo nheo mắt và đưa tay lên che miệng sẵn. Một hôm đang ngồi riêng với nhau, Nagunốp đã tỏ vẻ khó chịu ra mặt, phê bình anh không oan: “Dạo này cậu làm sao thế hả, Xêmiôn? Lúc nào cũng ngặt nghẽo như con gái bị cù vậy? Đàn ông đàn ang ai lại thế bao giờ”.
Được câu hỏi của Đavưđốp khuyến khích, bác Suka liền lao lên, huých loạn khuỷu tay, chen bừa qua những bà con đứng dọc lối đi, tiến sấn tới phía bàn chủ tọa.
Nagunốp la bảo bác:
- Này ông nội ơi! Sao lại xéo cả lên đầu người ta mà đi thế, đứng tại chỗ mà nói, cho phép ông phát biểu, nhưng ngắn thôi đấy!
Bác Suka dừng lại nửa đường, bốp chát lại:
- Anh về mà dạy bà cụ nhà anh cần đứng chỗ nào mà nói, còn lão thừa biết chỗ của lão rồi! Anh Maka ơi, anh độc leo lên diễn đàn hoặc ngồi trên ghế chủ tịch mà phán xuống đủ các thứ xằng bậy bắt bà con nghe, vậy thì tại sao lão lại phải đứng ở cái xó tối om này mà nói chuyện với bà con nhỉ? Đứng ở đây chả trông thấy mặt mũi ai cả, độc chỉ thấy gáy, thấy lưng, thấy những cái bà con dùng để ngồi xuống ghế thôi. Anh bảo lão nói chuyện với ai, thưa gửi với cái gì? Với những cái gáy à? Với những cái lưng và những chỗ còn lại khác của người ta à? Anh cứ xuống đây, đứng xó này mà phát biểu, còn lão thì khi nói chuyện lão muốn nhìn thẳng vào mặt bà con! Rõ nhiệm vụ chưa? Vậy thì anh im bớt cái mồm đi, đừng làm lão quên lú cả những ý lão đang nghĩ. Anh chuyên môn có cái thói lão chưa nói anh đã chặn trước. Lão cứ chưa kịp mở miệng thì anh đã la lên như đấm vào họng lão rồi. Không, anh bạn ơi, chỗ anh với lão làm thế thì không ổn tí nào!
Lúc này đã chen tới đứng ngay trước bàn chủ tọa, bác Suka chĩa con mắt độc nhất nhìn chòng chọc vào mắt Nagunốp, hỏi:
- Anh Maka ơi, trên đời này có bao giờ anh thấy một người đàn bà chồng đang bận công tác mà lại lôi về nhà vì có việc cần không? Anh cứ thật tình trả lời cho tôi xem nào.
- Kể cũng hiếm, nhưng vẫn có đấy, chẳng hạn như trường hợp cháy nhà, hoặc chuyện chẳng lành gì khác. Nhưng ông ơi, ông đừng kéo dài hội nghị ra nữa, để anh Đavưđốp phát biểu, rồi tan họp ông về nhà tôi, ta tán gẫu với nhau đến sáng cũng được.
Nagunốp, anh chàng Nagunốp cứng rắn rõ ràng đã phải đi đến nhượng bộ, nói ngọt với bác, cốt sao ngăn cho bác khỏi kéo dài hội nghị vô ích. Nhưng kết quả lại hoàn toàn ngược lại: bác Suka bỗng khóc nấc lên, đưa cánh tay áo lên chùi nước mắt, những giọt nước mắt thật chứ không phải giả vờ, và nói:
- Lão thấy là ngủ nhà anh hay ngủ chuồng ngựa thì cũng được cả, chẳng sao, miễn là hôm nay đừng có vác mặt về nhà. Vì chỉ cần lão đặt chân lên bậc cửa là sẽ bị bà nhà lão cho ngay một trận Thổ Nhĩ Kỳ thấy ông bà ông vải. Rất là đơn giản!
Bác Suka quay sang phía Đavưđốp một bộ mặt nhăn nhúm như một quả táo chín mõm, nói tiếp bằng một giọng bỗng dưng rắn rỏi hẳn lại:
- Anh Xêmiôn ơi, anh hỏi lão về ở nhà thế nào và chuồn khỏi nhà thế nào phỏng? Anh tưởng chuyện ấy đơn giản đấy hả? Lão phải giảng giải trong vòng đúng một giây thôi, để khỏi kéo dài hội nghị, cho bà con rõ về cái bà ác bá độc địa nhà lão, bởi vì lão cần có sự xông cảm của bà con, và nếu không được sự xông cảm ấy thì lão Suka này cũng đến xuôi tay nhắm nằm xuống đất ẩm về chầu trời cho rồi! Và rồi cuộc đời đen đủi của lão thực chẳng ra chó gì cả!... Thành thử là cách đây khoảng một tiếng đồng hồ, lão đang ngồi ngoài sân với anh Anchíp Gráts, hút thuốc, bàn chuyện nghệ sĩ và chuyện sự đời thì con mụ quỷ cái nhà lão dẫn xác đến. Cái mụ ba lần trời đánh ấy đến túm lấy tay lão, lôi xềnh xệch theo sau như con ngựa ăn no kéo chiếc bừa lật ngửa vậy. Mụ ấy kéo cứ nhẹ tênh tênh, chẳng ậm ạch gì cả, chẳng mất tí sức nào, mặc dù lão đã cố tì hai chân cố bám lại…
Nếu bà con muốn biết thì lão xin nói là có thể mắc ách cho mụ nhà lão kéo cày hoặc thắng vào xe kéo thay cho ngựa được, còn cái việc lôi lão xềnh xệch như thế thì mụ ấy coi dễ như bỡn, vì con mụ khốn kiếp ấy khỏe lạ lắm! Mụ ấy khỏe kinh người, khỏe như một con ngựa thồ, lạy Chúa, lão cấm nói điêu đâu! Về sức khỏe của mụ ấy ai không biết chứ lão thì lão biết tận chân tơ kẽ tóc, vì lão đã phải è lưng ra chịu rồi…
Vậy cho nên khi mụ ấy lôi lão xềnh xệch theo sau thì lão còn biết làm thế quái nào nhỉ? Mụ ấy lấy thịt đè người mà! Lão cứ chạy le te theo sau, miệng hỏi: “Có việc gì cần mà tôi đang họp bà lại đến lôi tôi đi như lôi đứa trẻ ra khỏi vú mẹ thế này? Hội nghị đang cần có mặt tôi”. Mụ ấy bảo: “Ông về nhà, có cái cánh sửa sổ bị long bản lề, ông chữa lại đi cho tử tế, kẻo đêm nay nhỡ Chúa nổi gió thì vỡ kính mất”. Chuyện thế thì có lạ không? Lão nghĩ bụng: một chuyện. Lão bảo mụ ấy: “Thế mai mặt trời không mọc nữa, không chữa được cửa sổ hay sao? Bà đúng là lẩn thẩn rồi, con bò cái già của tôi ạ!”. Mụ ấy lại bảo: “Tôi ốm. Ốm đau nằm một mình buồn lắm, ông về ngồi với tôi một tí cũng không gầy mất đi đâu mà sợ”. Thế là hai chuyện! Lão đáp lại mụ ấy: “Thì đi gọi bà nào sang ngồi với bà có được không, tôi phải quay lại hội nghị bỏ phiếu chống Đúpxốp đây”. Mụ ấy lại bảo: “Tôi muốn có ông cho vui, chứ tôi cần gì đến mụ nào”. Thế là ba chuyện, và toàn là những chuyện thối tha như thế cả!
Vậy thì nên tự nguyện tự giác chịu đựng cái sự hành hạ con người như thế, hay là nên di tản tránh xa những cái trò thối tha không thể xực được ấy đi? Lão đã làm như thế đó, nghĩa là lão đã tự động di tản. Bị mụ ấy lôi về đến nhà, lão chẳng nghĩ ngợi lôi thôi gì, hấp một cái, nhảy luôn ra gian ngoài, một cái nữa ra tới thềm, đóng sập luôn cái cửa, chặn chặt lại, rồi ù té nước kiệu ra trường đây! Cửa sổ nhà lão nhỏ, hẹp tí, mà mụ nhà lão thì bà con đều biết đấy, béo trương béo nứt ra, to đùng. Mụ ấy không thể nào lọt được, mà mắc kẹt, như con lợn béo chui lỗ hàng rào bị kẹt vậy, cái trò ấy thì mụ đã từng thử rồi, và đã bị, mà không phải chỉ bị có một lần đâu. Và thế là bây giờ mụ ấy đang ngồi nhà, khổ thân mụ ấy, như con quỷ ngày xưa bị nhốt trong bình nước, hồi trước cách mạng vậy! Ai có giỏi thì cứ đến mà giải phóng mụ ấy khỏi cảnh tù ngục, còn lão thì chả dám dẫn xác về trước mặt mụ ấy đâu, lão sẽ tìm nhà ai trọ nhờ vài ba bữa đợi cho cơn tam bành của mụ ấy đối với lão nguội nguội đi tí đã. Lão chả dại gì đem cái kiếp của mình ra mà liều, và lão hoàn toàn chả thiết gì nếm những trận Thổ Nhĩ Kỳ của mụ ấy cả. Điên lên, mụ ấy sẽ giải quyết đời lão mất, và rồi làm sao? Rồi ông công tố sẽ ghi vào bản thông cáo chiến sự là trên mặt trận Thổ Nhĩ Kỳ tình hình vô sự, thế là xong! Không đâu, lão xin vái cả nón, nhưng món bổ béo ấy xin nhường bà con xơi thử! Người khôn ngoan chẳng cần ai giảng giải cũng vẫn hiểu mọi nhẽ, còn thằng ngu thì có giảng giải mấy cho cũng vẫn là thằng ngu cho đến lúc chui vào sáu tấm!
- Ông nói xong chưa? – Radơmiốtnốp hỏi giọng bình tĩnh.
- Với các anh thì muốn hay không muốn cũng phải xong. Và cái anh Agaphôn lão bỏ phiếu chống thì cũng muộn rồi, đằng nào các anh cũng đã kết nạp anh ta vào Đảng, mà có lẽ thế lại là hơn, và có lẽ lão cũng đồng ý với bà con thôi. Về bà già nhà lão, lão đã giải thích rõ mọi chuyện, và cứ nhìn mắt bà con thì lão thấy tất cả các bà con ngồi đây đều có sự xông cảm với lão. Lão cũng chỉ cần có thế thôi! Lão cũng đã được nói chuyện thỏa thích với bà con, thế là dù sao lão không phải chỉ có nói chuyện với mấy con ngựa giống của lão mà thôi, lão nói vậy có đúng không? Sự hiểu biết của bà con không hơn mấy con ngựa bao nhiêu đâu, nhưng dẫu sao cũng vẫn là hơn…
- Thôi, ngồi xuống đi ông, không lại sắp nói, - Nagunốp ra lệnh.
Trái với dự đoán của mọi người, bác Suka lẳng lặng quay trở về chỗ, không đôi co như thường lệ, mà ngược lại, còn mỉm cười với một vẻ hể hả chưa từng thấy, và con mắt độc nhất của bác long lanh đắc thắng đến nỗi mọi người đều buộc phải nhìn thấy một điều rõ ràng hiển nhiên: bác bước đi không phải như một kẻ chiến bại, mà như một kẻ chiến thắng. Đưa đón bác là những nụ cười thiện cảm. Bà con Grêmiatsi dẫu sao cũng rất quý bác.
Duy chỉ có anh chàng Agaphôn Đúpxốp là đã không bỏ lỡ cơ hội làm bác cụt hứng. Khi bác Suka dương dương tự đắc bước qua chỗ anh ngồi, Agaphôn nhăn cái mặt rỗ lại thì thào bằng một giọng thê thảm:
- Ông lão ơi, ông sắp tịch đến nơi rồi… Xin vĩnh biệt ông!
Bác Suka đứng sững lại như hóa đá, lẳng lặng nhai móm mém một lúc, rồi tập trung tất cả sức lực còn lại, cố cất tiếng lên run run hỏi lại:
- Thế… thế tại vì do cái khoản gì mà lão lại phải vĩnh biệt anh?
- Do cái khoản ông còn sống ở hạ giới này chẳng mấy nỗi nữa đâu… Chỉ còn đủ thời gian nhìn quanh hai cái và thở dài bốn cái nữa thôi. Con gái tóc ngắn chưa kịp tết xong cái bím tóc thì ông đã nằm trong sáu tấm rồi…
- Sao... sao lại thế được, anh Agaphôn?
- Sao à, rất là đơn giản: có đứa sắp giết ông.
- Ai giết? – bác Suka thở không ra hơi.
- Còn ai nữa! Hai vợ chồng nhà Kônđrát Maiđanhikốp. Hắn đã sai vợ về nhà lấy cái rìu.
Hai cẳng chân bác Suka run lẩy bẩy. Bác buông phịch người xuống cái chỗ Đúpxốp lánh ra nhường cho bác, hoang mang hỏi:
- Nhưng vì sao mà hắn lại định giải quyết đời lão?
- Ông không đoán ra à?
- Vì lão bỏ phiếu chống hắn phải không?
- Đúng! Phê bình người ta thì bao giờ người ta cũng giết, hoặc là bằng rìu, hoặc là bằng súng. Ông thích đằng nào hơn: một viên đạn vào ngực, hay một nhát rìu vào sọ?
- Thích đằng nào hơn! Anh này nói đến hay! Sao lại có thể thích cái trò ấy được nhỉ?! – bác Suka phẫn nộ thốt lên. – Thà anh mách lão nên làm thế nào bây giờ có phải hơn không? Lấy ai che chở cho lão khỏi cái thằng ngu như lợn ấy bây giờ?
- Có mỗi cách là ông hãy tranh thủ lúc còn sống, gặp lãnh đạo mà báo cáo.
- Đúng, có mỗi cách ấy thật, - bác Suka ngẫm nghĩ một lát rồi đồng ý. – Lão đi khiếu nại với anh Maka ngay bây giờ. Thế cái thằng Kônđrát khốn kiếp kia nó không sợ giết lão thì đi tù à?
- Hắn bảo giết lão Suka thì mình chỉ xơi không quá hai năm đâu, cùng lắm thì hơn hai năm một tí, ngồi tù một hai năm thì mình ngồi được, chả sao… Hắn bảo là với những loại già cốc đế đại vương như bác thì cũng không phải trả giá đắt lắm đâu, vì những của ấy đem bán thì người ta cũng chỉ trả ba xu là cùng.
- Đừng hòng, đồ chó đẻ! Nó sẽ bị đủ mười năm, chuyện này lão biết rõ lắm! – bác Suka điên người gào tướng lên.
Và liền bị Nagunốp nghiêm khắc cảnh cáo:
- Ông lão kia, ông mà còn rống lên như lợn bị chọc tiết thế một lần nữa là tôi đuổi ngay ra khỏi phòng họp đấy!
- Ông ơi, ông cứ ngồi yên, tí nữa tôi sẽ đưa ông về, đi với tôi ông không sợ đâu! - Đúpxốp thì thầm hứa.
Nhưng bác Suka không hé răng đáp nửa lời. Bác ngồi tì khuỷu tay xuống đầu gối, đầu cúi gập. Bác ngẫm nghĩ điều gì lung lắm, trán nhăn lại đau khổ. Rồi bỗng bác chồm lên, xô dãn bà con ra, le te chạy lên bàn chủ tọa. Đúpxốp nhìn theo thấy bác cúi sát xuống Nagunốp, thì thào cái gì vào tai anh ta, giơ tay chỉ vào anh, Đúpxốp, rồi vào Kônđrát Maiđanhikốp.
Làm được cho Nagunốp cười là chuyện khó, hầu như là chuyện không thể làm được, nhưng lúc này anh ta cũng không nhịn nổi, phải nhếch mép mỉm cười và nhìn Đúpxốp, lắc đầu trách móc. Rồi anh kéo bác Suka ngồi xuống bên anh, rỉ vào tai bác: “Ngồi xuống đây, cấm cựa, không thì khốn đấy!”.
Một lát sau bác Suka – một bác Suka đã vững dạ trở lại và đắc chí – bắt gặp ánh mắt của Maiđanhikốp, hí hửng giơ ra về phía anh nắm đấm có đầu ngón cái chĩa ra. Kônđrát dướn đôi lông mày lên ngạc nhiên, và bác Suka ngồi bên Nagunốp cảm thấy hoàn toàn được bảo đảm an ninh, chĩa nốt với Kônđrát nắm đấm thứ hai.
- Sao ông lão lại giơ nắm đấm với cậu thế? – Anchíp Gráts hỏi Maiđanhikốp đang ngồi cạnh.
- Có trời biết bố ấy muốn bày ra cái trò gì, - Kônđrát ngán ngẩm đáp. – Mình nhận thấy dạo này bố ấy đâm ra lẩn thẩn rồi. Mà thế cũng phải thôi: tuổi cao rồi, và đời cũng lắm gian lao, cũng tội nghiệp. Mình với bố ấy xưa nay vẫn hòa hảo, bây giờ hình như bố ấy cáu mình cái gì đấy. Để phải hỏi bố ấy xem bố ấy phật ý về nỗi gì.
Kônđrát ngẫu nhiên đưa mắt về chỗ bác Suka vừa ngồi lúc trước, và lấy khuỷu tay khẽ huých Anchíp, khúc khích cười:
- Bố ấy vừa ngồi cạnh thằng cha Agaphôn, thế là rõ rồi! Lại cái thằng ba bị Agaphôn ấy đã rỉ tai ông lão cái gì về mình thôi, dựng đứng lên chuyện gì xúi bẩy ông ấy làm ông ấy nổi điên lên, chứ mình có làm gì cho ông ấy giận đâu. Bây giờ ông ấy đâm ra cứ như trẻ con, ai nói gì cũng tin.
Đavưđốp đứng bên bàn kiên nhẫn đợi cho bà con dân làng quen thói đủng đỉnh đã trở về chỗ ngồi yên vị đâu đấy và phòng họp yên lặng trở lại.
- Nói gì thì nói đi, anh Đavưđốp! Nói cho xong đi! – Đemka Usakốp sốt ruột réo lên.
Đavưđốp thì thầm cái gì với Radơmiốtnốp xong, vội vã bắt đầu:
- Tôi giữ bà con lại ít phút thôi, thực tế thế! Tôi phát biểu chủ yếu với chị em phụ nữ, vì vấn đề đặt ra hôm nay chủ yếu liên quan đến các bà. Hôm nay, toàn thể nông trang ta đã đến tham dự hội nghị chi bộ, và anh em đảng viên chúng tôi, sau khi trao đổi với nhau, muốn đề xuất với bà con một chuyện này: các nhà máy xí nghiệp của ta từ lâu đã tổ chức vườn trẻ và nhà bảo mẫu nhận gửi các cháu bé, sáng đi tối về, ở đó các cháu được các bà bảo mẫu, các cô nuôi dạy trẻ có kinh nghiệm săn sóc cho ăn, cho chơi, cho nghỉ. Đấy, thực tế thế đấy các đồng chí ạ. Trong khi đó thì các bà mẹ đi làm, không phải lo đến con mọn, chân tay cũng rảnh, đầu óc cũng thảnh thơi. Vậy tại sao nông trang ta lại không tổ chức vườn trẻ như thế? Ta có hai ngôi nhà kulắc còn bỏ không; sữa, bánh mì, thịt, kê và các thức khác, nông trang ta có đủ, thực tế thế! Ta có thể đảm bảo cho các công dân tí hon của chúng ta có đủ lương ăn, và được săn sóc tử tế, vậy thì ta còn chờ quái gì nữa nhỉ? Mùa màng đã kề tận mũi rồi. Về chuyện chị em thu xếp việc nhà như thế nào để đi làm đồng được thì tình hình gay go đấy, có thể nói là tình hình xấu, cái đó bà con rõ cả. Vậy chị em nông trang viên ta có nhất trí với ý kiến chúng tôi đề xuất không? Ta biểu quyết luôn, và nếu đa số tán thành thì ta quyết nghị ngay tại đây để khỏi mất công triệu tập hội nghị nữa. Ai đồng ý, xin giơ tay.
- Việc tốt như thế thì còn ai chống? – chị vợ Turilin nách một lũ con, nói bô bô. Chị ngó bà con ngồi quanh, rồi là người đầu tiên giơ lên bàn tay với cái cổ tay khẳng khiu.
Một rừng cánh tay mọc lên trên đấu các nam nữ nông trang viên kẻ đứng người ngồi. Không một ai biểu quyết chống. Đavưđốp xoa tay, cười hể hả:
- Ý kiến đề nghị thành lập vườn trẻ đã được nhất trí tán thành! Thưa đồng bào đồng chí thân mến, nhất trí thế này là rất hay, thực tế thế, nó chứng tỏ chúng ta đã đặt trúng vấn đề! Mai ta sẽ bắt tay vào làm. Sáng mai, cơm xong, khoảng sáu giờ các bà mẹ nào muốn gửi con thì đến trụ sở ban quản trị ghi tên. Các đồng chí phụ nữ nên trao đổi bàn bạc chọn lấy một bà cấp dưỡng, sạch sẽ và biết nấu nướng, và hai ba chị em nữa, loại người gọn gàng, sạch sẽ và biết quý trẻ, giao cho làm cô nuôi dạy trẻ. Còn người phụ trách thì ta sẽ đề nghị huyện cho một cô nào có trình độ văn hóa, làm được sổ sách, thực tế thế! Chúng tôi đã cân nhắc và quyết định công của chị em cấp dưỡng và cô nuôi dạy trẻ sẽ được tính mười điểm, nghĩa là ngang một công lao động bình thường, còn chị phụ trách thì sẽ được trả theo thang lương nhà nước. ta không lo sạt nghiệp đâu, thực tế thế! Vả lại một việc như thế ta không nên ngại phí tổn, những phí tổn ấy sau này được bù lại bằng số nhân công làm tăng lên, cái đó sau này tôi sẽ chứng minh cụ thể bà con rõ. Chúng tôi sẽ nhận những cháu từ hai đến bảy tuổi. Bà con có gì hỏi nữa không?
- Một công mười điểm thì có hơi cao quá không? Trông trẻ thì cũng chả phải vất vả gì cho lắm, so sao được với công cào cỏ ngoài đồng, - Êphim Krivôsêép, một trong những người làm ăn cá thể cuối cùng ở ấp mà mới vào nông trang gần đây thôi, phát biểu tỏ ý nghi ngờ.
Nhưng liền đó quanh anh tiếng la ó bất bình của chị em nổi lên như vỡ chợ, làm anh đinh tai váng óc. Lúc đầu anh chỉ nhăn mặt, xua tay, như xua một đàn ong, nhưng rồi cảm thấy mình có cơ bị khốn với các bà, anh nhảy lên bàn, vui vẻ kêu toáng lên:
- Lặng đã, các bà chị ơi! Lặng đã, Giêsu lạy Chúa tôi! Tôi lỡ mồm thôi mà! Tôi chót dại nói bậy thôi! Tránh cho tôi ra, và đề nghị các bà chị tha cho, đừng giơ đấm vào mõm tôi như thế này nữa! Đồng chí Đavưđốp ơi, đề nghị đồng chí cứu nguy cho nông trang viên mới chứ! Đừng bắt tôi phải hy sinh anh dũng trên bãi chiến trường! Các bà làng ta như thế nào đồng chí biết rồi đấy!
Các bà thi nhau gào lên:
- Cái thằng mặt mẹt kia, mày đã trông con mọn bao giờ chưa mà mày nói!
- Cho thằng béo ị rậm râu ấy làm cấp dưỡng!
- Cho làm vú em!
- Suốt ngày đánh vật với lũ trẻ có trả hai công cũng đáng, thế mà nó còn giở giọng bủn xỉn, quân chó sói!
- Chị em ơi, ta phải dậy cho nó biết nói bậy cũng phải có mức độ chứ!...
Có lẽ câu chuyện đã kết thúc bình yên vô sự nếu như anh chàng Êphim không nói tếu một câu làm cho không khí căng thẳng dịu đi, nhưng lại làm cho câu chuyện xoay sang một hướng khác hoàn toàn bất ngờ đối với Êphim: các bà cười rú lên như nắc nẻ, rồi xông vào lôi anh từ trên bàn xuống. Một bàn tay ai da bánh mật túm lấy râu anh. Và chiếc áo sơmi xatanh mới toanh của anh bị kéo toạch các đường chỉ khâu, và cả ngoài các đường chỉ. Nagunốp gào vỡ cả giọng để lập lại trật tự mà không xong. Trận xâu xé tiếp tục một lúc nữa, và một phút sau, anh chàng Êphim mặt đỏ tía tai vì cười và cáu bị các bà hùa vào lôi xềnh xệch ra hành lang, để lại dưới sàn cả hai ống tay áo, và bản thân chiếc áo sơmi thì không còn lấy một chiếc khuy nào, bị rách toạc nhiều chỗ từ gấu đến cổ.
Sặc lên vì cười, và trong tiếng cười chung của đám anh em kôdắc đứng quanh, Êphim rút ra bài học:
- Các mẹ quỷ cái này khỏe khiếp! Không cái dại nào giống cái dại này! Mới có lần đầu tiên phát biểu chống lại các bà ấy mà đã thế này đây… - Anh ngượng ngùng kéo vạt áo rách bươm che cái bụng rám đen, than thân trách phận: - Đeo cái mớ giẻ rách này trên người thì tôi vác mặt về với bà ấy nhà tôi bây giờ thế nào đây? Bà ấy sẽ đuổi cổ tôi đi vì sự thiệt hại nghiêm trọng này mất! Đến phải rủ bác Suka tìm nhà bà góa nào ở trọ ít bữa thôi, tôi với bố ấy thì không còn lối thoát nào khác!
Tập II - Chương 23
Quá nửa đêm một lúc lâu hội nghị mới giải tán. Bà con tỏa ra trên các đường ngang ngõ dọc, bước lững thững và bàn tán sôi nổi. Cổng nhà nào cũng cót két; tiếng then cửa lách cách nổi lên trong cái tịch mịch của đêm khuya; thỉnh thoảng đây đó vang lên một tiếng cười và, chưa quen với cảnh đêm khuya mà lại đông người và ồn ào như thế, lũ chó đang ngủ bị đánh thức dậy sủa loạn lên khắp làng.
Đavưđốp là một trong những người cuối cùng rời khỏi trường học. Ra khỏi cái phòng họp ngột ngạt, nồng nặc hơi người ấy, anh cảm thấy không khí ngoài trời mát lạnh, và trong lành đến ngây ngất. Thậm chí trong khi hít lấy hít để, anh cảm thấy trong gió như có hượng rượu bã nho.
Phía đằng trước anh có một đôi đang đi. Nghe tiếng nói, anh bất giác mỉm cười:
Bác Suka đang nói rất hăng:
- … Lão thật là ngu mà đi tin cái thằng điêu xoen xoét ấy nó bảo Kônđrát định xử tử lão vì lão đã phê bình tự phê bình anh ta. Lão hết cả hồn vía, nghĩ bụng: “Một lưỡi rìu ở trong tay Kônđrát thì không phải chuyện bỡn đâu! Hắn ta cũng hiền thôi, nhưng biết đâu đấy… Lúc nổi cơn cục lên, hắn lại không choảng cho mình một nhát, bổ đôi đầu mình ra như bổ quả dưa vậy!”, làm sao mà lão lại có thể tin cái thằng quỷ sứ Agaphôn ấy được nhỉ? Hắn cứ đi một bước là lại bày ra một trò để bôi bác lão! Cái lưỡi hắn suốt đời lúc nào cũng ngó ngoáy như con lật đật. Chính hắn, cha đẻ ra con mẹ nó, đã dạy cho con Tơrôphim xông vào lão, húc bừa vào bất kể chỗ nào, chẳng đếm xỉa gì đến bệnh lòi rom của lão. Cái đó thì lão biết rõ đến tận chân tơ kẽ tóc! Chính mắt lão đã trông thấy hắn huấn luyện cho con Tơrôphim cái khoa thú vật ấy, nhưng hồi ấy lão nào có ngờ đâu hắn dạy con dê để chống lại lão và rút ngắn tuổi thọ của lão.
Nagunốp cất giọng rè rè khản đặc an ủi ông lão:
- Ông chớ tin hắn! Tuyệt đối không tin hắn một điều gì cả, và bao giờ cũng phải hết sức cảnh giác với hắn! Hắn có máu thích đùa dai, trẻ không tha già không thương, bạ ai cũng châm chọc.
Hai người cùng rẽ vào cổng nhà Nagunốp, vừa đi vừa tiếp tục câu chuyện hình như đã bắt đầu từ ở trường học ra. Đavưđốp định theo gót họ, nhưng nghĩ lại lại thôi.
Anh rẽ vào lối ngõ gần đấy, đi được mấy bước thì thấy Varia Kharlamôva đang đứng tựa bên một hàng giậu. Cô bước tới gặp anh.
Trăng cuối tuần chỉ chiếu sáng một cách dè xẻn, nhưng Đavưđốp vẫn nhìn thấy rõ trên môi cô nụ cười buồn buồn và bối rối.
- Em đợi anh mãi… Em biết anh về nhà bao giờ cũng đi lối này. Đã lâu lắm em không gặp anh, đồng chí Đavưđốp nhỉ…
- Ờ, Varia Hẩm hiu, quả là lâu rồi ta chưa gặp nhau! – Đavưđốp vui vẻ đáp.- Xa cô ít lâu mà nom cô lớn phổng lên, và xinh ra, thực tế thế! Thời gian qua cô biến đâu vậy?
- Lúc thì đi làm cỏ lúa, lúc thì đi cắt cỏ ngựa, rảnh thì làm việc nhà… Chả thấy anh lại chơi lần nào, chắc là anh quên đứt em rồi.
- Cô trách tôi ghê thật! Trách tôi làm gì hả cô, tôi cứ bù đầu, chả được lúc nào rảnh rỗi. Mùa màng đến nơi, cả tuần cạo râu được một lần, ngày ăn độc một bữa. Cô đợi tôi hả? Có việc gì vậy? Tôi không hiểu sao nom cô có vẻ buồn buồn thì phải? Hay là tôi nhầm?
Đavưđốp khẽ nắm lấy cánh tay tròn lẳn của cô, nhìn thẳng vào mắt cô với vẻ thông cảm:
- Cô có chuyện gì buồn hả? Thì kể đi tôi nghe!
- Anh về nhà bây giờ à?
- Khuya thế này cô bảo tôi còn đi đâu?
- Anh thiếu gì chỗ đi. Anh vào đâu mà chả là thượng khách… Nếu là anh về thì ta cùng đường. Hay là anh tiễn em về nhà nhá?
- Lại còn phải nói nhỉ! Cô đến là buồn cười! Có bao giờ một anh lính thủy, dù là phục viên chăng nữa, lại từ chối tiễn chân một cô gái đẹp không? – Đavưđốp làm ra vẻ bông phèng thốt lên, và khoác lấy tay cô. – Nào, đi đều… bước! Một, hây! Một, hây! Nhưng cô có chuyện gì buồn bực vậy? Thì cứ nói toạc ra. Chủ tịch là phải biết rõ mọi chuyện, thực tế thế! Tận chân tơ kẽ tóc!
Và Đavưđốp chợt cảm thấy dưới ngón tay anh cánh tay của Varia run run, chân cô bước loạng choạng, như bị vấp một cái, và liền đó anh nghe thấy một tiếng nấc nghẹn.
- Ô hay, chuyện gì mà buồn ghê thế, hả Varia? Cô làm sao thế? – Đavưđốp bỏ giọng bông phèng, lo lắng hỏi nhỏ. Anh dừng lại, dò nhìn vào mắt cô.
Varia úp luôn khuôn mặt đầm đìa nước mắt lên bộ ngực nở nang của anh. Đavưđốp đứng không cựa, lúc thì cau cau lại, lúc thì ngạc nhiên dướn đôi lông mày bạc nắng lên. Và anh nghe lõm bõm qua những tiếng nghẹn ngào:
- Nhà muốn gả em… cho Ivan Ốpnidốp… Mẹ em cứ nói ra rả, suốt ngày đêm: “Mày lấy nó đi! Nhà nó có của ăn của để!” – Và tất cả những nỗi đắng cay chồng chất trong trái tim cô gái, xem ra không phải mới ngày một ngày hai, bỗng nổ thành một tiếng kêu đau đớn: - Ôi, lạy Chúa, tôi biết làm thế nào bây giờ?!
Bàn tay cô vừa đặt lên vai Đavưđốp lại buông xuống, thõng thượt.
Quả thật là Đavưđốp hoàn toàn bị bất ngờ, và anh không hề bao giờ nghĩ rằng cái tin như thế lại có thể làm anh bối rối đến như vậy! Ngơ ngác, bàng hoàng không nói lên lời và trong lòng đau nhói, anh lẳng lặng nắm chặt hai tay Varia, và khẽ lùi lại, anh nhìn khuôn mặt đầm đìa nước mắt của Varia đang cúi xuống, không biết nói gì. Và chỉ đến lúc ấy, rốt cuộc anh mới vỡ nhẽ ra rằng anh tự dối lòng, chứ thực ra đã yêu Varia từ bao giờ rồi, yêu bằng mối tình rất mới lạ đối với một con người dãi dầu như anh, một mối tình trong trắng và không thể nào hiểu nổi, và đồng thời anh cũng thấy lù lù hiện ra hai bạn đường đáng buồn của bất cứ tình yêu chân chính nào: chia ly và mất mát…
Anh trấn tĩnh lại, cát giong hơi khàn khàn đi, hỏi:
- Vậy ý cô thế nào, hả con nai vàng của tôi?
- Em không muốn lấy hắn! Anh hiểu cho em, em không muốn!
Varia ngước lên anh đôi mắt giàn giụa và đôi môi vều lên của cô run run nom đến tội nghiệp. Và trái tim Đavưđốp rung động, như một tiếng đáp đồng điệu. Miệng anh khô đắng. Anh cố nuốt nước bọt, một thứ nước bọt bỏng rát, và nói:
- Nếu không muốn thì đừng lấy, thực tế thế! Ai ép được cô!
- Nhưng anh hiểu cho là nhà em có sáu chị em trong đó em là chị cả, mà mẹ em lại ốm quặt quẹo luôn, một mình em có làm đến vẹo xường sườn cũng không nuôi nổi một lô một lốc ấy! Anh ơi, chuyện ấy mà anh không hiểu sao?
- Thế nếu cô đi lấy chồng thì thế nào? Anh ta sẽ cáng đáng đỡ à?
- Giúp đỡ chị em em thì hắn ta chả tiếc cái gì! Hắn ta sẽ làm quần quật! Anh có biết hắn yêu em thế nào không? Hắn yêu em ghê lắm cơ! Có điều là em không cần đến hắn giúp, cũng chẳng cần đến hắn yêu! Em không yêu hắn tí ti nào! Em ghê tởm hắn. Khi hắn đưa hai bàn tay nhơm nhớp mồ hôi nắm lấy tay em, em cứ buồn nôn. Thà là em… Ôi, nói làm gì nữa nhỉ! Giá như thầy em còn sống thì chả phải lo nghĩ gì, và biết đâu bây giờ đã chẳng học hết cấp hai rồi…
Đavưđốp vẫn nhìn chằm chằm vào gương mặt đầm đìa nước mắt và nhợt nhạt ánh trăng của Varia. Hai nếp nhăn chua chát hằn xuống hai bên khóe đôi môi khóc sưng vều của cô, đôi mắt cô cụp xuống và đôi mi nom thâm quầng. Cô cũng đứng lặng thinh, tay vò vò chiếc khăn mùi soa nhỏ.
- Thế nếu tôi thu xếp được một sự giúp đỡ cho gia đình thì sao? – sau một phút suy nghĩ, Đavưđốp ngập ngừng hỏi.
Anh chưa kịp nói hết câu thì đôi mắt Varia dường như bỗng ráo hoảnh ngay đi, và long lanh, không phải vì nướcmắt, mà vì giận. Cô phồng lỗ mũi, thốt lên cục cằn như một người nam giới bằng một giọng nhỏ đanh:
- Tôi thèm vào sự giúp đỡ của anh! Rõ chưa?
Và lại im lặng một lát. Đavưđốp bị bất ngờ ngẩn người ra, rồi hỏi:
- Sao lại thế?
- Lại còn sao?
- Thì cứ nói xem nào?
- Tôi không cần anh giúp đỡ!
- Ai bảo cô là tôi giúp? Mà là nông trang giúp, theo chính sách giúp đỡ những bà mẹ góa bụa đông con. Cô rõ chưa? Tôi sẽ đặt vấn đề ra ban quản trị, rồi ra quyết định, Varia hiểu chưa nào?
- Tôi không cần nông trang giúp!
Đavưđốp hậm hực nhún vai:
- Cái cô này buồn cười thật, thực tế thế! Lúc thì rối lên cần được giúp đỡ và sẵn sàng vồ lấy bất cứ thằng cha căng chú kiết nào, lúc thì lại giãy nảy lên, không thèm sự giúp đỡ của ai… Tôi chả hiểu cô là thế nào cả! Cô với tôi, trong hai người phải có một người đầu óc đâm ra ngớ ngẩn rồi, thực tế thế! Rốt cuộc thì cô muốn cái gì?
Cái giọng lý sự, bình tĩnh của Đavưđốp – ít ra thì cũng là Varia thấy như thế - đã làm cô hoàn toàn thất vọng. Cô khóc nấc lên, hai tay ôm mặt, quay ngoắt lưng vào Đavưđốp, thoạt đầu bước đi bước một, rồi ù té chạy, người ngả dúi về đằng trước, hai bàn tay đầm đìa nước mắt vẫn ôm lấy mặt.
Đavưđốp đuổi theo ra đến đầu phố thì túm được vai cô, xẵng giọng nói:
- Varia, đừng giở trò nữa! Tôi hỏi cô nghiêm chỉnh: chuyện là thế nào?
Thế là cô Varia khốn khổ buông thả luôn cho cơn điên giận của một cô gái tuyệt vọng, oán hận kêu lên:
- Đồ ngốc! Đồ mù thảm mù hại! Không thấy gì cả sao? Tôi yêu anh, ngay từ dạo mùa xuân, thế mà anh… anh cứ như người bị bịt mắt vậy! Bạn bè con gái đứa nào cũng chế tôi, có lẽ cả làng này cười tôi! Anh phải mù mới không thấy! Tôi đã cạn hết nước mắt vì cái đồ chết giẫm nhà anh…, bao nhiêu đêm tôi không ngủ, thế mà anh chẳng thấy được cái chết tiệt gì cả! Tôi yêu anh, thế thì tôi nhận làm sao được sự giúp đỡ của anh hoặc sự bố thí của nông trang? Anh lại còn dám mở miệng nói với tôi thế hả, đồ trời đánh? Thà tôi chết đói nhăn răng còn hơn đi nhận một xu của các anh! Đấy, thế là tôi đã nói dốc hết ruột gan ra với anh rồi đấy. Thoả mãn chưa? Thôi bây giờ thì anh xéo đi, xéo đi với cái con Luska nhà anh, tôi không cần. Cái hạng người tim lạnh như đá, có mắt như mù, thì tôi không cần một tí nào?
Cô vùng ra khỏi tay Đavưđốp, nhưng bị anh giữ chặt. Anh giữ chặt cô, giữ khư khư, nhưng cứ nín thinh. Hai người đứng như thế vài phút, rồi Varia đưa góc khăn vuông lên chùi mắt, nói bằng giọng đã nguội lạnh, cái giọng nói thường ngày và mệt mỏi:
- Buông em ra, em đi về.
- Khẽ chứ, kẻo ai nghe thấy, - Đavưđốp khẩn khoản.
- Thì em vẫn nói khẽ.
- Phải biết giữ ý…
- Em giữ ý đã nửa năm nay rồi, em xin đủ, chả còn hơi sức đâu giữ mãi. Nhưng buông em ra! Sáng đến nơi rồi, em còn phải đi vắt sữa bò. Ơ hay, điếc à?
Đavưđốp vẫn đứng lẳng lặng, đầu cúi xuống. tay phải anh ôm chặt lấy đôi vai mềm mại của Varia, và anh cảm thấy dưới bàn tay anh cái thân thể trẻ trung của cô nóng hổi, anh hít thấy mái tóc cô thoang thoảng một mùi hương ngai ngái. Nhưng trong những giây phút này tâm trạng của anh sao mà lạ: chẳng bổi hổi bồi hồi, máu chẳng bốc lên, chẳng thèm muốn, chỉ thấy lòng man mác buồn, như phủ một màn sương, và không hiểu sao, thấy khó thở…
Rũ đi cơn bàng hoàng, Đavưđốp đưa tay trái đỡ lấy cái cằm tròn trĩnh của Varia khẽ nâng lên, mỉm cười nói:
- Cám ơn em! Em Varia Hẩm hiu của anh!
- Cám ơn cái gì cơ? – Varia thều thào không ra tiếng.
- Vì hạnh phúc mà em mang lại cho anh, vì em đã mắng mỏ anh là thằng mù… Nhưng em chớ tưởng anh hoàn toàn mù tịt! Em biết không, đôi lúc anh cứ nghĩ là hạnh phúc của anh, hạnh phúc riêng tư của anh, anh đã để lại nó đằng sau đuôi tàu rồi, nghĩa là để lại trong quá khứ… Mặc dầu là trong quá khứ nó đến với anh cũng chỉ nhỏ giọt…
- Em còn ít hơn thế! – Varia nói nhỏ. Rồi lớn giọng hơn một chút: - Hôn em đi, anh chủ tịch của em, hôn em lần đầu tiên và lần cuối cùng, rồi ta chia tay nhau, kẻo sáng rồi. Không nên để người ta thấy chúng mình đứng với nhau, ngượng lắm.
Cô kiễng lên như trẻ con, ngửa cổ, chìa môi ra. Nhưng Đavưđốp hững hờ hôn cô lên trán, như hôn trẻ nhỏ, và nói bằng giọng dứt khoát:
- Không lo, Varia ạ, rồi đâu sẽ vào đó! Anh không tiễn em về đâu, chả nên, thực tế thế. Mai ta sẽ gặp lại nhau. Em đã đặt ra cho anh một câu đố hóc búa… Nhưng đến sáng anh sẽ nhất định tìm ra câu giải đáp, thực tế thế! Sáng em hãy bảo mẹ ở nhà, đừng đi đâu, xẩm chiều anh sẽ đến nói chuyện, và cả em nữa cũng ở nhà. Thôi, chào con nai vàng của anh! Anh bỏ em về một mình, em đừng giận… Anh còn phải suy nghĩ về cuộc đời của em chứ, và cả của anh nữa. Có đúng không nào?
Anh không đợi câu trả lời. Anh lẳng lặng quay gót, và lẳng lặng đi về nhà, lững thững bước một như thường ngày.
Nếu họ cứ thế mà chia tay nhau thì giữa họ chẳng ra gắn bó, chẳng ra không. Nhưng Varia đã gọi giật anh lại, giọng thều thào không ra hơi. Đavưđốp miễn cưỡng dừng lại, hỏi nhỏ:
- Cái gì nữa thế?
Anh nhìn cô đang bước vội về phía mình mà trong bụng đâm lo: “Mới chia tay nhau chưa được một phút, con bé đã định giở trò gì nữa thế này? Nó đau khổ, nó có thể làm liều lắm, thực tế thế!”.
Varia bước sấn tới, nép sát vào anh, thở vào mặt anh, thều thào sôi nổi:
- Anh yêu, anh đừng đến nhà em, đừng nói gì với mẹ em cả! Nếu anh muốn, em sẽ đi lại chung đụng với anh, nghĩa là… nghĩa là như Luska ấy! Ta sẽ đi lại với nhau một năm, rồi anh bỏ em cũng được! Em sẽ đi lấy Ivan. Dù em thế nào, dù là lấy thừa của anh nó cũng vẫn lấy! Hôm kia nó đã bảo em: “Dù cô thế nào tôi cũng vẫn yêu cô!”. Anh bằng lòng không?!
Đavưđốp không còn kịp suy nghĩ gì nữa, phũ phàng đẩy Varia ra, mắng té tát:
- Đồ ngu! Ranh con! Lếu láo! Ăn nói cái kiểu gì thế? Cô hóa rồ hóa dại rồi, thực tế thế! Cô vứt ngay cái trò ấy đi, rồi về nhà đi ngủ. Nghe rõ chưa? Chiều tôi sẽ đến nhà, và cô đừng có nghĩ đến chuyện trốn mặt tôi! Cô có trốn đằng trời!
Nếu Varia giận dỗi im lặng bỏ đi thì đến đây là họ chia tay nhau, nhưng cô lại hỏi nhỏ, giọng hoang mang bối rối:
- Thế em biết làm thế nào, hả anh Xêmiôn thân yêu?
Và thế là một lần nữa, trái tim Đavưđốp lại rung động, nhưng không phải vì thương hại nữa, mà là đồng điệu. Anh ôm lấy Varia, đưa tay lên vuót vuốt mái đầu nghiêng nghiêng của cô, van xin:
- Em tha lỗi cho anh, anh đã quá nóng… Nhưng em cũng đến hay! Tự dưng em lại nghĩ ra cái trò nhẫn nhục kia… Thôi, về đi, em Varia ạ. Ngủ đi một tí, chiều tối ta sẽ gặp nhau, được không?
- Được ạ, - Varia ngoan ngoãn đáp. Rồi vùng ra, hốt hoảng: - Chết! Sáng toét ra rồi, lạy Chúa!...
Rạng đông lẻn đến lúc nào không biết, và bây giờ thì cả Đavưđốp nữa cũng như người vừa bừng tỉnh, và mới để ý thấy nổi lên rõ những nét đường viền của những ngôi nhà, những kho, những mái, những vòm cây xanh xẫm hòa lẫn với các khu vườn tịch mịch, và phía đằng đông, thoáng hiện ra lờ mờ cái dải bình minh màu đỏ thắm.
* * *
Không phải vô cớ mà trong lúc nói chuyện với Varia, Đavưđốp đã buột miệng nói rằng hạnh phúc của anh, anh đã để lại “đằng sau đuôi tàu”.
Nhưng trong cuộc đời nhộn nhạo của anh, anh đã từng có cái hạnh phúc ấy hay không đã chứ?
Nói thật ra là không, không có.
Sáng hồi lâu rồi mà anh vẫn cứ còn ngồi bên cửa sổ mở toang, hút liên chi hồ điệp hết điếu này đến điếu khác, lần giở lại trong ký ức những chuyện yêu đương xưa kia, và thực ra là đời anh tuyệt nhiên không có một chuyện gì làm anh bây giờ nhớ lại mà cảm thấy hàm ơn, hoặc buồn, hoặc thậm chí lương tâm cắn rứt… Đó chỉ là những cuộc trăng gió ngắn ngủi với những người đàn bà gặp gỡ tình cờ, không có một ai và không có một cái gì gắn bó cả, thế thôi! Hợp lại cũng dễ, và tan cũng chẳng khó khăn gì, chẳng đau khổ, chẳng một lời trách móc thở than, và một tuần lễ sau gặp nhau thì đã như người dưng nước lã, và nếu có trao đổi với nhau một nụ cười lạnh giá hoặc vài câu vô nghĩa thì chẳng qua cũng chỉ để cho phải phép mà thôi. Tình loài thỏ, chứ không phải tình của người! Ngồi nhớ lại chuyện xưa mà anh chàng Đavưđốp khốn khổ lấy làm xấu hổ lắm, và trong khi lần lại quãng đường yêu đương đã qua ấy, vấp phải đoạn đời như vậy là anh lại nhăn mặt ghê tởm, cố lướt vội cho qua đi những cái gọi là để tô điểm cuộc đời cũng giống như một vết dầu madút tô điểm cho một bộ quân phục lính thủy sạch tinh tươm mà thôi. Và để quên cái phiền muộn, anh bàng hoàng cuốn vội một điếu thuốc mới, nghĩ bụng: “Một bản tổng kết hay thật!... Độc những cái vô nghĩa và thối rích, thực tế thế! Tóm lại là anh lính thủy ơi, cho anh điểm số không, không thêm dấu cộng nào cả. Cũng đáng đời anh, chuyện trai gái của anh linh tinh lắm, không hơn gì một con chó!”.
Và đến gần tám giờ sáng thì Đavưđốp đã hạ quyết tâm: “Thôi, ta sẽ lấy Varia! Anh lính thủy ơi, đã đến lúc phải chấm dứt cái cuộc đời trai không vợ của anh đi thôi! Thế có khi lại tốt. Mình sẽ thu xếp cho cô ấy đi học kỹ thuật nông nghiệp. Đi hai năm cô ấy sẽ về làm cán bộ canh nông của nông trang, và ta sẽ cùng nhau gánh vác. Rồi lúc ấy sẽ hay!”.
Anh có thói quen một khi đã quyết định việc gì rồi thì không đút ngăn kéo để “ngâm cứu”. Cho nên rửa mặt xong, anh đến ngay nhà Kharlamôva.
Anh gặp bà mẹ của Varia ở ngoài sân, lễ phép chào:
- Chào mẹ! Thế nào, mẹ có khỏe không?
- Chào anh chủ tịch! Cũng nhì nhằng, anh ạ. Có việc gì cần mà anh đến chơi sớm vậy?
- Varia có nhà không mẹ?
- Nó đang ngủ. Các anh họp hành gì mà đến sáng bạch nhật mới tan vậy!
- Ta vào nhà đi. Mẹ gọi cô ấy dậy. Con có tí việc muốn nói.
- Mời anh cứ tự nhiên.
Hai người bước vào bếp. Bà cụ lo ngại liếc nhìn Đavưđốp, nói:
- Anh ngồi chơi, để tôi vào gọi nó.
Varia ở trong buồng bước ra ngay. Xem chừng sáng nay cô cũng chẳng ngủ được. Đôi mắt cô khóc sưng húp, nhưng gương mặt cô vẫn mơn mởn tuổi thanh xuân, và dường như rạng rỡ ngọn lửa tình ấp ủ trong lòng. Cô nhìn Đavưđốp cái nhìn dò hỏi, đợi chờ, hơi có vẻ lườm lườm, và nói:
- Chào đồng chí Đavưđốp! Đồng chí chủ tịch mà cũng đến thăm mẹ con em sớm vậy.
Đavưđốp ngồi xuống tấm ghế dài, liếc nhìn lũ trẻ ngủ chen chúc trên chiếc giường ọp ẹp, nói:
- Không phải tôi đến thăm, mà đến có việc. Việc thế này, mẹ ạ…
Anh ngừng lại một phút, lựa lời nói năng ra sao đây, và đưa đôi mắt mệt mỏi nhìn bà lão.
Bà đứng bên bếp lò, tay vuốt vuốt lại những nếp chiếc áo cũ rích trên bộ ngực lép kẹp và vẻ băn khoăn.
- Việc thế này mẹ ạ, - Đavưđốp nhắc lại. – Varia yêu con, và con cũng yêu cô ấy. Chúng con đã quyết định thế này: con sẽ đưa cô ấy lên khu, học trường canh nông, hai năm nữa cô ấy sẽ trở thành cán bộ canh nông, về Grêmiatsi ta công tác. Và mùa thu năm nay, mùa màng xong, chúng con sẽ làm lễ cưới. Ngoài con ra còn có nhà Ốpnidốp cũng dạm hỏi Varia, nhưng ép dầu mỡ chứ chả nỡ ép duyên, đời cô ấy là do cô ấy tự quyết định, thực tế thế!
Bà cụ nghiêm sắc mặt quay sang con gái:
- Đúng không, Varia?
Nhưng cô chỉ còn đủ sức thều thào:
- Mẹ! – và lao bổ tới mẹ, cúi gục đầu xuống, lã chã những giọt nước mắt hạnh phúc, và nắm lấy hai bàn tay răn rúm sần sùi vì bao nhiêu năm lam lũ vất vả của mẹ mà hôn.
Đứng quay ra phía cửa sổ, Đavưđốp nghe thấy cô thều thào qua tiếng nức nở:
- Mẹ ơi, mẹ thương con! Con sẽ theo anh ấy đến tận cùng trời cuối đất! Anh ấy bảo sao con cũng làm. Đi học cũng được, lao động cũng được, cái gì con cũng làm!... Mẹ đừng bắt con lấy Ivan Ốpnidốp! Lấy hắn thì con chết mất…
Một phút im lặng, rồi Đavưđốp nghe thấy tiếng bà mẹ run run nói:
- Xem ra là hai anh chị đã đồng ý nhau cả rồi mà không cần hỏi ý kiến mẹ phải không? Thôi thì cũng cầu Chúa phù hộ cho hai anh chị. Con Varia nhà tôi, tôi không muốn nó khổ, nhưng anh bộ đội lính thủy ơi, xin anh đừng làm nhục đời con gái tôi! Tôi chỉ còn mình nó để trông mong nương tựa! Anh thấy đấy, nó là đứa con lớn trong nhà, nó sẽ phải quán xuyến tất cả, còn tôi, phần thì buồn khổ, phần vì con mọn, phần vì nghèo túng… Anh thấy đấy, tôi đâm ra thân tàn ma dại thế này… Chưa già mà đã lụ khụ! Lính thủy các anh, hồi chiến tranh tôi đã biết các anh thế nào rồi… Nhưng xin anh đừng làm tôi tan cửa nát nhà!
Đavưđốp quay ngoắt lại, nhìn chòng chọc vào mắt bà mẹ:
- Này mẹ, mẹ đừng nói động đến anh em lính thủy! Anh em lính thủy đã chiến đấu và tiêu diệt bọn nhãi ranh bạch vệ kôdắc như thế nào thì sử sách còn ghi, thực tế thế! Còn riêng về mặt danh dự và yêu đương thì anh em lính thủy chúng tôi đã là và sẽ là những người biết trọng danh dự và chung thủy bằng vạn lần bất cứ một thằng khốn nạn nào không phải lính thủy! Cho nên về Varia thì mẹ khỏi lo, không đời nào con lại làm hại đời cô ấy. Còn về chuyện hai chúng con, con chỉ đề nghị một điều thế này thôi: nếu mẹ đồng ý cho chúng con lấy nhau thì mai con sẽ đưa cô ấy đi Milêrôvô, xin cho cô ấy vào trường kỹ thuật, còn con, trong khi chờ ngày làm lễ cưới, con sẽ dọn đến ở trọ đây. Đối với con, như thế cũng thuận tiện hơn là ở nhà người ta. Nhưng còn có mặt khác: bây giờ con cũng phải giúp đỡ gia đình nhà ta thế nào chứ? Varia đi học, một mình mẹ xoay xở với lũ trẻ thì mẹ kiệt sức mất! Con sẽ đưa vai ra gánh vác việc nhà ta. Vai con rộng, mẹ cứ yên trí, nó gánh được, thực tế thế! Đó, việc ta sẽ thu xếp như vậy. Thế nào, mẹ đồng ý không?
Đavưđốp rộng cẳng bước tới và ôm lấy đôi vai gầy guộc của bà mẹ vợ tương lai, và khi bà đặt đôi môi ướt nhoèn nước mắt lên má anh, anh càu nhàu nói:
- Các bà đến là mau nước mắt! Kiểu này thì người lòng gang dạ sắt mấy cũng bị các bà làm mủi lòng. Thế nào, bà già ơi, liệu rồi ta sống được chứ hả? Nhất định sống được, con nói dứt khoát thế!
Đavưđốp hấp tấp rút trong túi ra một xấp tiền giấy nhàu nát, ngượng ngập dúi xuống chiếc khăn bàn tồi tàn, lúng túng cười, miệng ấp úng:
- Đây là tiền con tiết kiệm hồi làm ở nhà máy. Con cũng chỉ phải chi có món thuốc lá thôi… Rượu thì con ít uống. Mà nhà ta thì đang cần tiền chuẩn bị cho Varia lên đường và mua sắm cho bọn trẻ… Thôi, chuyện có thế thôi, bây giờ con đi, hôm nay con phải lên huyện. Chiều con về sẽ mang vali đồ lề lại đây, còn em, Varia, em chuẩn bị đi. Sáng mai tinh mơ là ta lên đường đi khu. Thôi, chào cả nhà. Đavưđốp dang rộng hai tay ôm choàng lấy Varia đang nép vào người anh và bà mẹ rồi quay gót bước dứt khoát ra cửa.
Bước chân anh đi chắc nịch, đầy tự tịn, vẫn cái bước chân lính thủy hơi chuệnh choạng của anh trước đây, nhưng ai đó đã từng biết anh thì có thể thấy trong cái chuệnh choạng ấy có một cái gì đó mới mẻ…
* * *
Ngay hôm ấy Đavưđốp lên huyện, và được Nextêrenkô đồng ý cho phép lên gặp đảng ủy khu. Nextêrenkô dặn anh:
- Cậu đi mau mau về, đừng nấn ná trên ấy.
- Xong việc là tôi về luôn, chỉ nhờ anh gọi giây nói trước cho đồng chí bí thư khu ủy, đề nghị đồng chí ấy cho tôi gặp và giúp cho về việc đưa cô Kharlamôva vào trường.
Nextêrenkô nhăn mặt lại một cái hóm hỉnh:
- Này, anh lính thủy ơi, anh có định cho tôi hố với anh không đấy hả? Liệu hồn đấy, nếu anh đánh lừa tôi, không lấy cô ấy thì đừng có trách! Chúng tôi không tha thứ cho anh cái trò Đông Gioăng (*) ấy một lần nữa đâu! Với cô Luska thì còn đỡ phức tạp, dẫu sao cô ta cũng là gái đã bỏ chồng, còn trường hợp này thì hoàn toàn khác!...
Đavưđốp cáu tiết nhìn Nextêrenkô, không đợi nghe hết câu, cắt ngang luôn:
- Đồng chí bí thư ạ, quái quỷ thật, đồng chí nghĩ về tôi tệ quá đấy, thực tế thế! Thì tôi đã bảo là tôi đã xin bà cụ hẳn hoi, ăn hỏi tử tế theo đúng tục lệ hôn nhân mà! Anh còn đòi gì nữa, và tại sao tôi nói anh không tin?
Nextêrenkô nhẹ nhàng hỏi:
- Hỏi cậu một câu cuối cùng nữa. Xêmiôn ạ, cậu đã ăn nằm với cô ta chưa? Nếu là rồi thì sao không cưới phăng đi trước khi cô ta đi học? Cậu có đợi ai ở Lêningrát về không, vợ cũ chẳng hạn? Đồ mặt nạc ạ, cậu nên hiểu cho mình lo lắng cho cậu là trên tình anh em, và nếu phải mất lòng tin ở đức tính anh đàn ông đứng đắn của cậu thì mình rất khổ tâm… Mình nhảy xổ vào chuyện riêng tư của cậu hoàn toàn không phải vì thóc mách mua vui đâu… Cậu đừng tự ái, hiểu không? Muốn hỏi cậu một câu chót này: cậu cho cô Kharlamôva đi học không phải để đánh tháo chứ? Tống đi cho rảnh tay… Liệu hồn ấy, chú em tôi ạ!
Đavưđốp mệt mỏi gập đôi cẳng chân đau nhừ vì phi ngựa nhanh, buông người ngồi phịch xuống chiếc ghế tồi tàn đặt đối diện với chiếc ghế bành Nextêrenkô đang ngồi. Anh bần thần nhìn đôi tay ọp ẹp của chiếc ghế bành đồ mây hàng mã, rồi vểnh tai nghe tiếng chiêm chiếp không ngừng của lũ chim sẻ trong khóm xiêm gai, và nhìn khuôn mặt vàng vọt của Nextêrenkô, nhìn những miếng mạng rất khéo trên chiếc áo varơi cũ kỹ của anh. Rồi nói:
- Thú thật là lẽ ra tôi không nên kết bạn thân tình với anh, khi làm quen anh trên ruộng cày vào mùa xuân vừa rồi… không nên bởi vì xem ra anh có cái thói không tin ai cả… Quỷ tha ma bắt anh đi, anh bí thư ạ! Hình như anh chỉ tin mình anh thôi thì phải, mà cũng chỉ tin vào những ngày nghỉ thôi, còn đối với mọi người khác, kể cả những người anh thề thốt là bạn thân, anh luôn luôn nhìn họ bằng con mắt nghi ngờ một cách ngu xuẩn… Tính anh thế thì anh làm thế nào mà lãnh đạo được huyện ủy nhỉ? Anh nên kiểm điểm mình đi đã, trước khi nghi ngờ người khác!
Nextêrenkô mỉm cười một nụ cười ốm yếu:
- Mình đã đề nghị cậu đừng tự ái, nhưng cậu vẫn tự ái hả?
- Tự ái hẳn đi chứ!
- Thế thì cậu xoàng lắm!
Đavưđốp đứng dậy, vẻ nom càng mệt mỏi tợn:
- Tôi đi đây, ngồi nữa thì khéo cãi nhau mất…
- Mình chả muốn thế làm gì, - Nextêrenkô nói.
- Tôi cũng vậy.
- Thế thì cậu nên ngồi lại dăm mười phút nữa, những điểm bất đồng ta thanh toán với nhau cũng xong thôi.
- Thì ở lại. – Đavưđốp lại ngồi phịch xuống ghế. – Tôi không có dã tâm gì đối với cô ta cả, thực tế thế! Cô ấy cần được đi học. Nhà đông con, cô ấy lại là chị nhớn phải gánh vác cả nhà… Anh hiểu chưa?
- Hiểu, - Nextêrenkô đáp nhưng vẫn nhìn Đavưđốp bằng đôi mắt nghiêm khắc lạnh như tiền.
- Chúng tôi sẽ cưới khi nào cô ấy được nhận vào trường xong xuôi đâu đấy, còn tôi thì thanh toán xong việc mùa màng. Tóm lại là gặt hái xong thì cưới, theo đúng phong tục nhà quê, - Đavưđốp cười chẳng vui vẻ tí nào. Và thấy Nextêrenkô hình như có dịu mặt đi và bắt đầu nghe chăm chú, anh nói tiếp bằng giọng đỡ miễn cưỡng hơn, tự nhiên hơn, và trong bụng không còn ngượng ngùng như lúc nãy nữa: - Tôi chả có vợ nào ở Lêningrát, hoặc ở bất cứ đâu cả. Bây giờ tôi mới liều một phen lấy cô Varia đây. Và cũng đến lúc rồi: sắp bốn mươi rồi còn gì.
- Từ ba mươi trở đi, mỗi năm cậu tính thành mười phải không? – Nextêrenkô mỉm cười.
- Anh không kể nội chiến à? Mỗi năm lăn lộn trong nội chiến không phải coi như mười năm hay sao?
- Thế thì hơi nhiều…
- Anh cứ nhìn vào anh đấy, rồi sẽ thấy thế cũng vừa.
Nextêrenkô đứng lên, đi đi lại lại trong phòng, xoa tay bị gió lạnh, đáp lững lờ:
- Chả biết thế nào mà nói… Vả lại đâu có phải chuyện ấy. Xêmiôn ạ, nghe cậu giải thích xong, mình rất mừng thấy không phải cậu định tái diễn cái trò với Luska, mà lần này có vẻ là thực sự đây. Chuyện đứng đắn thì mình ủng hộ thôi, và chúc cậu hạnh phúc!
- Thu này anh về dự cưới chứ? – Đavưđốp trong lòng hồ hởi lên, hỏi.
- Mình sẽ là ông khách số một! – Nextêrenkô đáp, và nụ cười của anh trở lại tươi tỉnh như trước, không có tí gì giả tạo, và đôi mắt đùng đục của anh lại ánh lên những ánh tinh nghịch: - Khách số một không phải trên ý nghĩa tước vị, mà là khách đến sớm nhất, trên tình thần ăn cỗ đi trước.
- Thôi, tôi đi đây. Anh nhớ gọi giây nói cho đồng chí bí thư khu ủy hộ tôi.
- Mình sẽ gọi ngay hôm nay. Cậu đi đi, và về cho sớm.
- Tôi sẽ vắt chân lên cổ!
Họ bắt tay nhau thật chặt.
Bước ra đến đường phố bụi bặm và nắng rát, Đavưđốp nghĩ bụng: “Không phải vô cớ mà tính nết anh ta như thay đổi hẳn! Nom ốm lắm! Da vàng khè, má hóp, như người chết rồi, và mắt thì đục… Có lẽ vì thế mà hôm nay anh nói với mình gay gắt như vậy chăng?..”.
Đavưđốp đã ra tới chỗ con ngựa thì Nextêrenkô thò cổ ra ngoài cửa sổ gọi anh bằng giọng không được khỏe lắm:
- Xêmiôn ơi, quay vào đây tí đã.
Đavưđốp lại miễn cưỡng bước lên mấy bậc thềm ngôi nhà huyện ủy.
Nextêrenkô lúc này lưng càng còng hơn, nom như gục người xuống, nhìn Đavưđốp nói:
- Có lẽ mình đã hơi nặng lời với cậu một cách không cần thiết. Cậu bỏ quá cho mình, mình đang chán ghê lắm: đã sốt rét lại vớ thêm cái ho lao nữa, chả biết vớ phải ở đâu, và bây giờ nó đang hoành hành trong người mình một cách hết sức công khai. Hang hốc cả hai bên phổi. Mai mình đi điều dưỡng, khu cho đi. Mình không muốn đi trước mùa gặt, nhưng cũng đành vậy thôi, cứu bệnh như cứu hỏa mà. Nhưng mình sẽ cố gắng về dự cưới cậu. Cậu đừng nghĩ là mình muốn khóc lóc than thở với cậu, nhưng bị cái tai vạ nó trút lên đầu mình một cách bất ngờ như thế mà có bạn bè chia xẻ vài câu nó cũng đỡ…
Đavưđốp đi vòng bàn, lẳng lặng ôm chặt lấy Nextêrenkô, hôn lên đôi má nóng ran và xâm xấp ướt của anh. Rồi sau đó mới nói:
- Đi đi, anh ạ, đi chữa bệnh cho khỏi! Bệnh tật thì chỉ giết được những anh trai trẻ thôi, còn anh và tôi thì nó chả làm gì nổi.
- Cảm ơn cậu, - Nextêrenkô đáp nhỏ, gần như không thành tiếng.
Đavưđốp sải bước đi ra. Anh nhảy lên ngựa, và lần đầu tiên trong đời anh, anh thúc ngựa khởi hành bằng một cái roi quất mạnh. Lao ngựa qua phố huyện anh nghiến răng tức giận rít lên:
- Tiên sư đồ con lừa, suốt ngày ngủ!...
Đavưđốp về tới làng vào lúc sau giờ ăn trưa. Anh đến thẳng nhà Kharlamôva, xuống ngựa hai bên cổng, và lững thững bước một đi vào sân. Khi anh tới bên thêm, hai cẳng dạng háng ra bước khệnh khạng và mặt nhăn nhó vì bị phồng cả đít do không quen cưỡi ngựa đường trường, trong nhà chắc đã trông thấy anh, và bà mẹ vợ tương lai đã bước ra cửa đón anh với một vẻ khác hẳn, niềm nở, dường như nửa ngày là đã đủ để làm bà quen với anh con rể mới:
- Ô, sao thế hả con, đau bẹn hả? Vội về quá đấy mà! Từ đây lên huyện, rồi lại từ huyện về, có gần gì đâu cho cam! – Bà nói với giọng làm ra vẻ xuýt xoa. Nhìn anh con rể chính thức của mình vẫn vung vẩy cái roi ra vẻ oai lắm, trong thâm tâm chắc bà không nhịn được cười… Ai chứ một người phụ nữ kôdắc nhiều tuổi như bà thì còn lạ gì cái tài cưỡi ngựa của những “anh người Nga” ấy nữa!
Lộn ruột vì cái giọng xuýt xoa ấy, Đavưđốp đáp lại hơi xẵng:
- Thôi mẹ ơi, làm gì mà nhiều lời thế? Varia đâu rồi?
- Nó đi tìm thợ may, thì cũng phải chữa lại mấy cái đồ cũ chứ? Anh à, anh vớ được cô vợ chưa cưới thật là chán mớ đời! Ngoài cái váy cũ mặc trên người ra, không còn lấy cái chết tiệt gì nữa! Kén vợ gì mà lại kén thế?
- Sáng nay con đến đây hỏi lấy con gái cụ chứ không phải lấy cái váy, - Đavưđốp liếm đôi môi đi nắng khô nẻ, nói. – Nhà có nước lạnh uống không mẹ? Còn váy thì rồi sẽ kiếm ra được, cứ từ từ, vội gì! Varia đi bao giờ về?
- Nó đi thì có trời biết! Anh vào trong nhà! Thế nào, anh đã xin được cấp trên cho con Varia đi canh nông chưa?
- Tất nhiên là được. Mai chúng con đi khu, mẹ chuẩn bị cho cô ấy lên đường. Thế nào? Mới nói thế mà đã lại mưa rồi đấy hả mẹ? Đã muộn rồi đấy!
Quả là bà lão khóc thật, khóc cay đắng, nức nở, nhưng rồi bà cũng nén được ngay cơn yếu đuối ấy, cầm góc tạp dề không lấy gì làm sạch sẽ cho lắm chùi mắt, vừa thỉnh thoảng nấc lên một cái vừa nói bằng giọng chán chường:
- Khỉ gió nhà anh, thì cũng vào trong nhà đi chứ, việc quan trọng thế mà đứng ngoài sân bàn à?
Đavưđốp bước vào nhà, ngồi xuống tấm ghế dài, ném cái roi xuống gầm ghế.
- Còn bàn cái gì nữa hả mẹ? Việc đã rõ ràng và quyết định rồi. Bây giờ con đề nghị thế này, mẹ có đồng ý không: mấy ngày qua con mệt ghê lắm, mẹ cho con tí nước uống, rồi con nằm đây ngủ độ một tiếng, con ngủ dậy rồi ta sẽ nói chuyện. Còn ngựa thì mẹ bảo đứa nào nhà ta dắt ra chuồng ngựa nông trang cho con.
Bà mẹ đã tươi tỉnh lên, nói:
- Ngựa thì khỏi lo, bọn trẻ sẽ dắt, nhưng anh chờ tí đã, để mẹ đi lấy ít sữa lạnh cho mà uống. Xuống hầm lấy có ngay thôi mà.
Cơn mệt và mấy đêm liền không ngủ làm Đavưđốp lử cò bợ, chẳng còn đợi được nữa. Khi bà mẹ quay lại, rón rén bưng bình sữa đổ mồ hôi lạnh thì Đavưđốp đã ngủ rồi, nằm ngay trên chiếc ghế dài anh vừa ngồi, miệng he hé và cánh tay phải buông thõng xuống đất. Bà chẳng gọi anh dậy làm gì nữa. Bà khẽ nâng đầu anh lên, luồn chiếc gối nhỏ bọc áo xanh lơ vào.
Lả đi vì mệt và cái nóng hầm hập của gian nhà, Đavưđốp ngủ một mạch hai tiếng đồng hồ, rồi tỉnh dậy vì có tiếng trẻ con xì xào bên tai và có một bàn tay phụ nữ ấm áp vuốt ve mặt anh. Anh mở mắt và thấy Varia đang ngồi bên tấm ghế anh nằm, âu yếm mỉm cười nhìn anh, và vây quanh anh là cả lũ năm đứa trẻ nối dõi tông đường nhà Kharlamốp.
Đứa bé nhất, và xem ra cũng là đứa bạo nhất, tin cậy nắm lấy bàn tay to tướng của Đavưđốp trong hai bàn tay nhỏ xíu của nó, rồi nép vào người anh, rụt rè hỏi:
- Chú Xêmiôn ơi, có đúng là bây giờ chú đến ở nhà cháu không?
Đavưđốp thả hai chân xuống, mỉm cười với nó một nụ cười ngái ngủ:
- Đúng đấy, bé ạ! Nhất định phải thế rồi! Chị Varia sắp đi học xa, thế thì ai sẽ lo ăn lo mặc cho mấy đứa? Bây giờ là anh phải làm việc ấy đấy, thực tế thế! Và anh đặt tay lên cái đầu âm ấm và xoăn tít của thằng bé, ân cần như một người cha.
Nguồn: http://tusach.mobi/
